De centrale rol van de invoelbare ondraaglijkheid in de Nederlandse en Belgische euthanasiepraktijk is uniek in de wereld. Vanuit de Nederlandse toetsingsprocedure ken ik het belang ervan uit ervaring. Niet alleen is vereist dat artsen hebben vastgesteld dat iemand vond dat hij ondraaglijk leed, maar ook dat artsen dat zelf vaststellen. In zijn prachtige en doorwrochte artikel stelt Willem Lemmens terechte vragen bij de rol van ‘onuitputtelijke empathie’ (Thienpont) als basis voor een geassisteerd sterven voor psychiatrische patiënten. Met iemand meevoelen (...) zou op zijn minst een vermogen moeten impliceren om gevoelens te relativeren en in perspectief te plaatsen. Wat ik in deze bijdrage wil doen, is aan de hand van mijn ervaringen in de Nederlandse toetsingsprocedure illustreren hoe belangrijk Lemmens’ vragen zijn. Tegelijk zet ik twee kanttekeningen. Ten eerste: is er een manier om zonder een te grote nadruk op empathie toch euthanasiewensen van psychiatrische patiënten te honoreren? En ten tweede: stel dat we individuele psychiatrische patiënten wel euthanasie zouden gunnen, is daarmee ook het pleit voor een euthanasiepraktijk bij deze patiënten beslecht? (shrink)

The French philosopher Jean-Luc Nancy passed away last August at the age of 81. In the Netherlands, Nancy became widely known to a broader audience through his short essay The Intruder (2000). In it, he describes the process surrounding the heart transplant he underwent in 1990: the surgery, the trials, the medication to prevent rejection, the cancer that resulted from it, and the chemotherapy required to combat it. -/- Nancy describes how the heart of a stranger—the intruder—penetrated the very core (...) of his being. He writes: "Never before have I been so sharply struck by the strangeness of my own identity, a strangeness that, despite everything, had always been perfectly clear to me (...)." -/- [In Dutch: De Franse filosoof Jean-Luc Nancy overleed vorig jaar augustus op 81-jarige leeftijd. In Nederland is Nancy bij een breder publiek vooral bekend geworden met zijn korte essay De Indringer (2000). Hierin beschrijft hij het proces rondom de harttransplantatie die hij in 1990 onderging: de operatie, de beproevingen, de medicatie om afstoting te voorkomen, de kanker die daar het gevolg van was en die moest worden bestreden met chemokuren. Nancy beschrijft hoe het hart van een vreemde ander – de indringer – tot de kern van zijn hele wezen is doorgedrongen. Zo schrijft hij: ‘Nooit eerder ben ik met een dergelijke scherpte geraakt door de vreemdheid van mijn eigen identiteit, een vreemdheid die me desondanks altijd zonneklaar was (…).’. (shrink)

Speculative realism is driven by a strong resistance to anthropocentrism. It assumes that the non-human world contains within itself ways of organizing (or disorganizing) itself. This leads to a political analysis in which the boundaries of the human are mapped out in a fairer manner—that is, in a non-anthropocentric way. Or, to use the words of Bruno Latour, we as humans are part of a network of actors in which we still play an important role, but in which we are (...) more strongly influenced by other, non-human actors than we are often willing to admit. -/- Speculative realism has various branches, each emphasizing a specific philosophical, ethical, or political issue. To do justice to the diversity of theories and applications, we have invited five authors to describe one of the movements or themes at stake from their own area of expertise. -/- [In Dutch: Het speculatief realisme wordt gedreven door een sterk verzet tegen het antropocentrisme. Daarbij wordt verondersteld dat de niet-menselijke wereld in zichzelf manieren bevat om zich te organiseren (of te desorganiseren). Dit geeft aanleiding tot een politieke analyse waarin de grenzen van de mens op een eerlijkere (dat wil zeggen op een nietantropocentrische) wijze in kaart worden gebracht. Of, om met Bruno Latour te spreken, dat wij als mensen deel uitmaken van een netwerk van actoren, waarin we nog steeds een belangrijke rol spelen, maar waarin we sterker bepaald worden door andere, nietmenselijke actoren dan we zelf vaak willen toegeven. Het speculatief realisme kent verschillende vertakkingen, die ieder weer hun eigen nadruk leggen op een bepaald filosofisch, ethisch of politiek probleem. Om aan de verscheidenheid van theorieën en toepassingen recht te doen, hebben we vijf auteurs gevraagd om vanuit hun eigen expertise een van de stromingen of thema’s die erin op het spel staan te omschrijven.]. (shrink)

Inleiding tot de wijsgerige ethiek, met bijzondere aandacht voor het kantiaanse perspectief.

Moet er strenger gestraft worden of juist niet? Mag de rechter door de wetgever aan banden worden gelegd? In hoeverre mag de overheid ingrijpen in het privéleven van haar burgers? Deze vragen zijn inzet van menig opiniërend krantenartikel of discussieprogramma. Ook degenen die zich beroepshalve met het recht bezighouden zullen zich van tijd tot tijd moeten bezinnen op taak en functie van het recht. Moeten we regels toepassen als ze tot onrechtvaardige uitkomsten leiden? Leiden regels wel tot het doel waarvoor (...) ze zijn opgesteld? Dit zijn allemaal vragen over het recht waarop door het recht zelf geen antwoorden kunnen worden gegeven. Betekent dit dat discussies over deze kwesties zinloos zijn omdat zij ontaarden in politieke welles-nietes spelletjes? Deze inleiding in de rechtsfilosofie beoogt te laten zien dat dit niet hoeft. (shrink)

Bundel met aanvullingen op colleges, gegeven aan de landbouwhogeschool te Wageningen, waarin de opvattingen worden besproken van ondermeer de Wiener Kreis (Carnap), Popper, Kuhn, Lakatos en Habermas.

Heidegger often stressed that the analysis of Dasein in Being and Time should be understood as a mere preliminary investigation. That this analysis indeed prepares the investigation into the relationship between time, the understanding of Being and ontology,can only become clear when some light is thrown on the never published third section ofBeing and Time. In this section Heidegger would have explicated in what sense time can be understood as condition of possibility for every kind of ontology. As ontology is (...) a specific possibility of human beings, this possibility must be based on the same basic structures as Dasein as such. In Heidegger's analysis of Dasein, the distinction between a proper and an improper mode of existence is understood as based on a different temporalisation of temporality. Improperness results from a temporal movement in which presentness takes the upper hand and determines the way Dasein understands beings, other people and itself. In the proper mode of existence on the other hand, not only presence, but the three ecstasies of time as a whole would constitute the openness of Dasein. Heidegger would have demonstrated in the third section that this same temporal difference also forms the condition of possibility for the improper and proper mode of ontology: the so-called metaphysics of presence and Heideggers own temporal ontology respectively.From the rather formal perspective of our interpretation, the different moments of the analysis of Dasein are read in view of their significance for the investigation into the essence of metaphysics. By doing so, the third section appears to be the aim of Heidegger's questioning and the 'missing link' between the analysis oí Dasein and the destruction of traditional metaphysics. When Being and Time is read with such a focus on the third section, the often used distinction between the early and the later Heidegger looses much of its sharpness, if not its relevance: it is already in Being and Time itselfthat Heidegger tries to decenter the human being in behalf of a temporality that constitutes meaningful openness as such. (shrink)

Nu we de totale vrijheid hebben bereikt, heeft het weinig zin meer om over zonden te spreken. Als vanzelf wordt het toch weer interessant om over deugden na te denken: een positieve eigenschap waarover we beschikken of een goede manier van handelen. Rik Torfs treft die deugden aan op onverwachte momenten, wanneer we ons met humor proberen te beschermen, de eindeloosheid van onze wereld toch begrenzen of eenvoudigweg praten met elkaar. Even scherpzinnig als verontrustend beschrijft Torfs hoe wij, hypermoderne mensen, (...) meer mens proberen te zijn en hoe we onderweg het spoor bijster raken. Een teveel aan rationaliteit ligt volgens hem bijna altijd aan de basis van overspannen gevoelens over onszelf en foute inschattingen van de wereld, of het nu gaat over de manier waarop we ons persoonlijke geluk benaderen, over migratie denken of met onze eigen sterfelijkheid omspringen. Net omdat mensen geen rationele of volmaakte wezens zijn, is het beter om van de nood een deugd te maken. (shrink)

Philosophical texts always have a form as well as content. This seemingly self-evident fact is often overlooked by interpreters. Philosophy is frequently discussed as if it were solely concerned with formulating clear arguments and consistent concepts. The consequence of this fixation on content is that form is dismissed as little more than an incidental and insignificant packaging. However, a brief look at the history of philosophy reveals that neglecting form in this way creates a significant blind spot. -/- The choice (...) of a particular form often arises precisely in response to fundamental problems that are difficult to address in purely content-based terms. How can truth be expressed in language? How can others be inspired to lead a philosophical life? For this issue of Wijsgerig Perspectief, we have invited experts from different periods in the history of Western philosophy to reflect on the various ways in which the relationship between form and content in philosophical texts can be understood. -/- [In Dutch: Filosofische teksten hebben, behalve een inhoud, ook altijd een vorm. Dit schijnbaar evidente gegeven wordt lang niet altijd door interpreten in ogenschouw genomen. Vaak wordt er over de filosofie gesproken alsof zij alleen maar zou draaien om het formuleren van heldere argumenten en consistente concepten. Het gevolg van deze fixatie op de inhoud van de tekst is dat de vorm wordt afgedaan als weinig meer dan een toevallige en onbelangrijke verpakking. Een korte blik op de geschiedenis van de filosofie wijst echter uit dat een dergelijke veronachtzaming van vorm een grote blinde vlek creëert. -/- De keuze voor een bepaalde vorm komt vaak juist voort uit een reactie op fundamentele problemen die zich moeilijk aan de orde laten stellen in puur inhoudelijke termen. Hoe kan waarheid in taal worden uitgedrukt? Hoe kunnen andere mensen ertoe worden bewogen een filosofisch leven te leiden? Voor dit nummer van Wijsgerig Perspectief hebben we kenners van verschillende tijdvlakken in de geschiedenis van de Westerse filosofie uitgenodigd om te reflecteren op de verschillende manieren waarop de relatie tussen vorm en inhoud in filosofische teksten begrepen kan worden. (shrink)

Ook al staan de beelden van Confucius, Lao Zi en Boeddha in sommige Chinese tempels weer broederlijk bijeen op het altaar, hun verschillende wegen tot zelfcultivering worden zelden in onderlinge samenhang beschreven. Dit boek benadert confucianisme, daoïsme en het Chinese boeddhisme in zijn vroege ontwikkeling vanuit hun visie op de praktijk van de zelfcultivering. Hoewel ze een volstrekt ander doel hebben dan de westerse zelfverwerkelijking, mogen de Chinese wegen zich in onze contreien toch in een grote populariteit verheugen. Omdat de (...) zelfcultivering in China primair gericht is op de emoties, vormt de emotiecultivering de rode draad in dit boek. Het begrip Qi, levenskracht, speelt een grote rol in alle cultiveringspraktijken en staat centraal in het klassieke Chinese denken. Het eerste hoofdstuk biedt een inleiding in dit begrip, waardoor de lezer een overzicht krijgt van een aantal Chinese kernconcepten en theorieën en daarmee ook van de context van de emotiecultivering. Naast de beschrijving daarvan in confucianisme, daoïsme en boeddhisme biedt het boek verder een beschouwing van de Chinese landschapsschilderkunst als "filosoferen met het penseel". Het slothoofdstuk vat de verschillende cultiveringspraktijken samen en presenteert ze onder de noemer van Wegen naar het Midden. (shrink)

Deze studie wil de wijsgerig-ethische stromingen van de 19e en 20e eeuw op een overzichtelijke wijze presenteren. Zij biedt veel en ongetwijfeld kan zij dienst doen als een eerste oriëntatie. De continentale filosofie komt goed aan de orde, zij het dat de auteurs de aandacht voor de bibliografische notities vaak laten gaan ten koste van de toch al summiere inhoudelijke inleidingen. De auteurs beschrijven en beoordelen - dikwijls in moraliserende termen - maar gaan niet in dialoog noch met de behandelde (...) auteur noch met de lezer. De angelsaksische wereld komt nauwelijks aan de orde (29 blz.). De betekenis van de analytische ethiek voor de normatieve ethiek wordt niet gezien. Het boek stopt ook te vlug. De recente ontwikkelingen komen niet aan de orde. Over narratieve ethiek wordt niet gesproken. Maar evenmin over de hernieuwde aandacht voor de deugden-ethiek. Deze studie laat duidelijk zien dat de gigantische onderneming om een goede inleiding in de wijsbegeerte en de ethiek van de 19e en 20e eeuw te schrijven, niet door een of twee personen kan worden voltooid. (Biblion recensie, Prof. dr. F.J. Heggen.). (shrink)

Confrontatie van enkele varianten van de fenomenologische methode met de ideologie-kritiek, de hermeneutiek en de retoriek.

Toen professor dr. Carl Friedrich, Freiherr von Weizsäcker op 28 juni 1992 tachtig jaar werd, verscheen zijn filosofische hoofdwerk, Zeit und Wissen, een boek van 1184 bladzijden. Omdat de auteur, die we verder met W. zullen aanduiden, behalve een bekend kernfysicus ook filosoof is en een actief christen, wil ik wat breder op zijn werk ingaan, mede omdat in Philosophia Reformata nog niet eerder over zijn wijsbegeerte werd gepubliceerd. Daarbij telt ook dat W. in zijn boek op bladzijde 1149 schrijft: (...) ‘Philosophie, die sich von den Worten der Bergpredigt, von der Erfahrung von Gebet und Meditation, von der Kreuzigung Jesu und seiner lebendigen Gegenwart bei allen, die ihm zu folgen bereit waren, nicht wesentlich bestimmen läszt, ist keine heute noch glaubwürdige Philosophie’. In het beschrijvende deel zal ik uit de vele boeken en met name uit Zeit und Wissen uitvoerig citeren, om pas aan het eind een beoordeling te geven. (shrink)

Vertaling met commentaar van een van de vroegste geschriften van de Nederlandse wijsgeer, tegelijk een inleiding in zijn denken.

Dit boek is een inleiding in het denken over recht en staat met een zwaar accent op de vraag hoe de staat om moet gaan met religie. 0Paul Cliteur en Afshin Ellian zijn hoogleraar encyclopedie van de rechtswetenschap aan de universiteit van Leiden.

In deze tijd van secularisering is het begrijpelijk dat men de filosofie van de religie vaak wil beperken tot een kritiek van de religie en tot de kritische bespreking van de bekende godsbewijzen. 0Dit handboek kiest voor een andere aanpak. De filosofie van de religie is geen monolithische discipline. Filosofie van de religie is soms een binnen-religieuze aangelegenheid waarin de filosofie wordt ingezet als een hulpwetenschap voor de theologie, soms gaat het om een zuiver rationele aangelegenheid, soms domineert een naturalistische (...) blik en soms poogt men vooral de betekenis van het religieuze te verhelderen. Al deze modellen van filosofie van de religie komen hieraan bod en worden in hun historische ontwikkeling besproken. Daarom vertrekt dit handboek niet van de 'gedachte God' van metafysici en wetenschappers ('des philosophes et des savants', Pascal), maar veeleer van de geleefde religie ('la religion vécue', 'lived religion') om na te gaan hoe het religieuze in de praktijk functioneert en wat de betekenis ervan is: "Wat betekent het religieus te zijn?" is een belangrijker vraag dan "Is religie waar?". (shrink)

Verrassend misschien voor filosofen buiten Frankrijk, maar in Parijs is wetenschap altijd een object van filosofische reflectie geweest – niet in de vorm van de analytische wetenschapsfilosofie zoals die buiten Frankrijk wordt onderwezen, maar onder de noemer van historische epistemologie, of soms ook wel kortweg épistémologie genoemd. Dit themanummer wil een inleiding zijn op deze traditie in haar denkers.

Een vrije en veerkrachtige samenleving ontstaat niet vanzelf en blijft niet vanzelf bestaan. In dit themanummer verkennen we de publieke onderwijstaak van het hoger beroepsonderwijs om studenten te onderwijzen de gemeenschappelijke wereld én het publieke gesprek over die wereld centraal te stellen. Met dit themanummer willen wij iets tegenover het vigerende marktdenken zetten. We laten ons hierbij inspireren door het gedachtegoed van Hannah Arendt (1906–1975). Ze heeft uitgebreid geschreven over ‘het publieke’. Ze verbindt de inzet van wetenschappelijke kennis en technologie (...) met het politieke vraagstuk: willen we daadwerkelijk leven in de wereld die we aan het scheppen zijn? Arendts gedachtegoed biedt volop handvatten om op verschillende niveaus van het hoger beroepsonderwijs deze taak te doordenken en invulling te geven. (shrink)

Pas de deux with a theological legacy. Jürgen Habermas on David Hume and Immanuel Kant In his latest opus magnum, Jürgen Habermas reconsiders the history of philosophy from a peculiar perspective: the true and unique nature of philosophy is shown to have been given shape in philosophy’s dispute with Christian theology. This article reviews Habermas’ chapter on the Enlightenment, in which Habermas casts David Hume and Immanuel Kant dancing their own pas de deux with that theological legacy. After having sketched (...) the historical scripts in which Hume and Kant are involved by Habermas, I will critically assess the author’s claim that while Hume ends up refusing the dance and (hence) betraying (enlightened) philosophy’s nature, Kant accepts and transforms the heritage, yet ends up failing to give his pas de deux a genuine modern and enlightened twist. (shrink)

Medical research involving human subjects can be risky and burdensome. Therefore, such research must be reviewed and approved by a Research Ethics Committee (REC). To guarantee the safety of the subjects, it is very important that these studies be conducted in accordance with the approved protocol. An important issue in this respect is whether studies include the requisite number of subjects based on the research question. The research question is unlikely to be answered reliably if the requisite number of subjects (...) is not met. In such cases, subjects are exposed to unnecessary risks and burdens. In this descriptive study, the authors evaluated how frequently studies are completed with the required number of subjects. Moreover, the authors identified the characteristics of research that does and does not include the required number of subjects. The results of this study show that a considerable proportion of studies (41/107) were terminated although they failed to recruit a sufficient number of subjects. Furthermore, the authors found that investigator-initiated studies have significantly (p=0.028) more problems in recruiting the requisite number of subjects than studies initiated by pharmaceutical companies. Potential solutions are discussed to reduce the number of studies that do not include a sufficient number of subjects. (shrink)

Zoals bekend is de verhouding tussen filosofie en politiek problematisch. De veroordeling van Socrates door de polis maakte diepe indruk op zijn leerling Plato. Mede om dit soort misstappen te voorkomen ontwierp deze een ideale staat waarin filosofen koningen moesten worden. Vanuit dit idee probeerde hij ook Dionysus, de heerser van Syracus, tot een wijsgerig verantwoorde politiek te brengen. De mislukking van dit Siciliaans avontuur heeft velen na hem ervan overtuigd dat filosofen zich beter niet in kunnen laten met politieke (...) besluitvorming. Immers, Plato’s poging om Dionysus tot een wijsgerig verantwoorde politiek te brengen strandde jammerlijk. Maar, filosofen zijn natuurlijk hardleers en de aantrekkingskracht van het rijk der mensen en dingen op hen, die zich zo thuisvoelen in het rijk der ideeën valt niet altijd te loochenen. Hoewel voor Plato de politieke arena van alledag wezenlijk ongeschikt bleek te zijn voor filosofische uiteenzettingen, heeft toch zijn leerling en collega Aristoteles zich nog korte tijd met het onderwijs aan de jonge Alexander de Grote bemoeid – hoewel Aristoteles’ ambities al bescheidener waren dan van Plato. Het verhaal wil zelfs, dat Alexander op diens veldtochten een exemplaar van het werk van Homerus met aantekeningen van Aristoteles erin bij zich droeg. Na de dood van Alexander werd de anti-Macedonische atmosfeer in Athene voor Aristoteles zodanig bedreigend dat hij de stad verliet, om te voorkomen ‘dat de polis zich ten tweede male aan de filosofie bezondigde.’ Wie wel in het lot van Sokrates heeft moeten delen, is Thomas More, de auteur van het in 1516 verschenen ‘Utopia’. More weigerde Henry VIII als hoofd van de kerk te erkennen en moest dat met zijn dood bekopen. Dit vonnis vloeide dus niet direct voort uit het boek waarmee More zo bekend zou worden. Wellicht had More geleerd van de eerdere moeizame betrekkingen tussen filosofie en politiek en had hij daarom besloten om zich over ‘Ou-topia’ of ‘Nus-quama’ te buigen: over niet-plaats of nergens. Het in dialoogvorm opgetekende reisverhaal gaf op indirecte wijze kritiek op het Engeland van zijn tijd. Waarschijnlijk nog belangrijker dan het vermijden van risico’s door het schrijven over een niet reëel bestaande samenleving was het voordeel dat More op die manier een geheel ander beeld van een samenleving kon opstellen en beschrijven – ongehinderd door contingente omstandigheden, praktische bezwaren of politieke obstakels. More sloot de dialoog in ‘Utopia’ af met een korte overweging, waarin de auteur zegt zich nauwelijks te kunnen voorstellen dat deze samenleving ergens gerealiseerd zou kunnen worden. Vele lezers hebben deze overweging echter niet gezien of serieus genomen, zodat er al snel een ernstig meningsverschil over het genre van de utopie ontstond: vormde een utopie een blauwdruk voor een ideale samenleving die zonder meer ingevoerd zou moeten worden, of moest de utopie veeleer gelezen worden als een mengvorm van kritiek en ideaal – kritiek op de bestaande samenleving en richtinggevend ideaal voor nastrevenswaardige veranderingen van de huidige samenleving? (shrink)

Dit boek biedt een kritische inleiding in de godsdienstfilosofie, aan de hand van een confrontatie tussen enerzijds G.W.F. Hegels filosofie van de monotheïstische religies en anderzijds godsdienstwetenschappelijke inzichten in en vanuit de godsdiensten zelf. Het doel is te komen tot een wijsgerige verheldering van wat deze religies kenmerkt. Wat kan een filosofische benadering van de verschillende godsdiensten, zoals die van Hegel, bijdragen aan een beter begrip ervan? Hoe zou de godsdienstfilosofie een rol kunnen spelen in het actuele debat over (...) religie, en de verhouding daarvan tot de grondslagen van recht en politiek? De manier waarop we over God denken en dus hoe we geloven, beïnvloedt onze moraal en ons recht, de wetten die we maken en de wijze waarop we die toepassen. Hegel had veel op met het christendom. In zijn ogen vormde het christelijk geloof ten opzichte van andere, eerdere godsdiensten een vervolmaking en een voltooiing van de religie. Filosofisch bezien is het christendom de religie van vrijheid en van verzoening van God en de mens met elkaar. Alle godsdiensten die voorafgingen aan het christendom, beschouwt hij als beperkter en eenzijdiger: de ‘ware geest’ is daarin nog onvoldoende ontwikkeld. Deze hoogst controversiële claim wordt in dit boek aan een nader, kritisch onderzoek onderworpen. (shrink)

De geopolitieke spanningen aan het begin van de eenentwintigste eeuw hebben een nieuwe interesse in het werk van Carl Schmitt gewekt. Dat geldt ook voor zijn benadering van het vraagstuk van de relatie tussen religie en politiek. Schmitt zoekt hierbij aansluiting bij zulke uiteenlopende en incompatibele auteurs als Juan Donoso Cortes en Thomas Hobbes. Vooral recent onderzoek heeft duidelijk gemaakt dat Schmitts juridisch-politieke denken inderdaad steunt op een aantal politiek-theologische premissen. Toch moeten we de actualiteit van zijn werk vooral zoeken (...) bij zijn politiek-filosofische probleemstelling die aanhaakt bij Thomas Hobbes. Schmitt kan ons vooral leren dat de privatisering van de religies als middel voor hun politieke neutralisering haar grenzen heeft, vooral in een democratische politieke orde. (shrink)

Samenvatting van de grote wijsgerige systemen van Plato tot en met Hegel, gevolgd door een kritische analyse van de metafysica als uitingsvorm van westers intellectualisme.

De technowetenschappen zetten een vraagteken bij vele verworvenheden van de westerse cultuur. ~Ons joods-christelijk tijdsbesef, vele morele en ethische ideeën en filosofische uitgangspunten komen op losse schroeven te staan.